Skóra właściwa

Skóra właściwa
Naskórek połączony jest ze skórą za pośrednictwem błony podstawnej. Granica skórno-naskórkowa ma przebieg falisty a wyniosłości skóry nazywane są brodawkami. Skórę właściwą podzielono na 2 warstwy: brodawkową obejmującą brodawki (zawierają liczne drobne naczynia krwionośne) i siateczkową sięgającą aż do tkanki podskórnej. Ostatnia ma bardziej zbity charakter kolagenu. Skóra właściwa jest zbudowana z podścieliska łącznotkankowego, zawiera zakończenia nerwowe, przydatki skóry (gruczoły łojowe, gruczoły potowe, mieszki włosowe, paznokcie), oraz dwa sploty naczyń krwionośnych odpowiedzialne za regulację cieplną. Ścisły związek naczyń i tkanki podskórnej może skutkować wciągnięciem jej w proces chorobowy toczący się w skórze.
Podścielisko łącznotkankowe Podścielisko łącznotkankowe jest zbudowane z trzech rodzajów włókien: kolagenowych, sprężystych i retikulinowych, wtopionych w bezpostaciową masę, złożoną głównie z mukopolisacharydów: kwasu hialuronowego i białek. W skórze właściwej znajdują się cztery rodzaje komórek tkanki łącznej: powstające miejscowo w skórze fibrocyty i fibroblasty (wytwarzają kolagen), histiocyty (makrofagami pochodzącymi z monocytów krwi), komórki tuczne (normalnie bardzo nieliczne) oraz pojedyncze limfocyty (komórki krwi).
Włókna kolagenowe
Podstawową składową podścieliska stanowią włókna kolagenowe typu I i III, natomiast w obrębie błon podstawnych naczyń, podobnie jak błony podstawnej naskórka, obecny jest kolagen IV oraz laminina. Między włóknami kolagenu rozsiane są włókna retikulinowe. Znajdują się w większej ilości w brodawkach skórnych. Ich budowa chemiczna i pochodzenie nie są jeszcze całkowicie zbadane.Z włóknami kolagenowymi przeplatają się włókna sprężyste, które prawdopodobnie nadają skórze sprężystość i rozciągliwość. Wraz z postępowaniem procesów starzenia się skóry (wiek lub nadmierne opalanie się) dochodzi do zwyrodnienia i zbijania się włókien sprężystych z kolagenowymi w bezpostaciową masę oraz do zmniejszenia syntezy kolagenu i upośledzenia angiogenezy (tworzenia się nowych naczyń krwionośnych). Konsekwencją tych zmian w tkance łącznej jest powstawanie zmarszczek i bruzd, zmniejszenie elastyczności oraz zwiększenie wrażliwości skóry.
Włókna sprężyste i retikulinowe
Podstawową składową podścieliska stanowią włókna kolagenowe typu I i III, natomiast w obrębie błon podstawnych naczyń, podobnie jak błony podstawnej naskórka, obecny jest kolagen IV oraz laminina. Między włóknami kolagenu rozsiane są włókna retikulinowe. Znajdują się w większej ilości w brodawkach skórnych. Ich budowa chemiczna i pochodzenie nie są jeszcze całkowicie zbadane.Z włóknami kolagenowymi przeplatają się włókna sprężyste, które prawdopodobnie nadają skórze sprężystość i rozciągliwość. Wraz z postępowaniem procesów starzenia się skóry (wiek lub nadmierne opalanie się) dochodzi do zwyrodnienia i zbijania się włókien sprężystych z kolagenowymi w bezpostaciową masę oraz do zmniejszenia syntezy kolagenu i upośledzenia angiogenezy (tworzenia się nowych naczyń krwionośnych). Konsekwencją tych zmian w tkance łącznej jest powstawanie zmarszczek i bruzd, zmniejszenie elastyczności oraz zwiększenie wrażliwości skóry.

Gruczoły łojowe
Gruczoły łojowe zbudowane są ze „zbiorniczka” i przewodu wyprowadzającego wydzielinę na powierzchnię skóry. Niewielka część gruczołów łojowych ma ujście bezpośrednio na powierzchni skóry, np. na brzegu czerwieni warg. Większość wykazuje ścisły związek z mieszkami włosowymi. Wydzielanie łoju jest wspomagane przez skurcz mięśni przywłośnych. Skurcz taki tzw. „gęsia skórka" występuje pod wpływem zimna lub bodźców psychicznych. Proces wytwarzania łoju łączy się z niszczeniem komórek wydzielniczych. Są one odtwarzane przez warstwę rozrodczą. Rola łoju polega prawdopodobnie na osłonie skóry przed działaniem czynników mechanicznych, chemicznych i bakteryjnych. W jego skład wchodzą kwasy tłuszczowe.

Gruczoły potowe
Wyróżniamy gruczoły ekrynowe i apokrynowe. Oba typy składają się z części wydzielniczej, przewodu wyprowadzającego i ujścia. Pot jest roztworem soli zawierającym związki mineralne, mocznik, kwas mlekowy, węglowodany, lipidy i in. Skład chemiczny potu zależy od diety, klimatu, gospodarki hormonalnej i in. Na powierzchni skóry pot i łój skórny tworzą zawiesinę.
Gruczoły ekrynowe występują w całej skórze i uchodzą w naskórku. Odgrywają rolę w regulacji cieplnej – wzrost wydzielania występuje gdy temperatura otoczenia przekracza 31°C lub w ustroju wytwarzane jest nadmierne ciepło. Na wydzielanie wpływa także układ nerwowy – bodźce emocjonalne powodują pocenie się zwłaszcza dłoni, stóp i twarzy.
Gruczoły apokrynowe mają ujście w kanale włosowym lub w naskórku. Występują głównie w okolicach pach, płciowych, odbytu, brodawek sutkowych oraz powiek.. Nie biorą udziału w termoregulacji. Są aktywne po okresie pokwitania, sterowane hormonalnie i emocjonalnie. Zapach potu mogą całkowicie usunąć odpowiednie środki przeciwbakteryjne.

Włosy
Rozróżniamy włosy meszkowe, brwi i rzęsy, włosy okolic płciowych oraz skóry owłosionej głowy. Różnice w długości i wzroście włosów zależą od czynników genetycznych i hormonalnych. Z czynników hormonalnych najważniejszą rolę odgrywają androgeny, które stymulują wzrost włosów okolic płciowych i brody, a hamują wzrost włosów skóry owłosionej głowy u osób genetycznie predysponowanych do łysienia męskiego. Hirsutyzm (nadmierne uwłosienie skóry ciała) zależy od wzmożonej ilości androgenów i nadmiernego oddziaływania mieszków włosowych na te hormony.

Mieszek włosowy
Mieszek włosowy składa się z części nabłonkowej i łącznotkankowej. Główną częścią łącznotkankową jest brodawka włosa ściśle związana z częścią nabłonkową. Brodawka zaopatrzona jest w naczynia krwionośne i nerwy a jej zniszczenie powoduje trwałą utratę włosa, podczas gdy uszkodzenie części nabłonkowej jest odwracalne. Z części nabłonkowej powstaje w wyniku rogowacenia łodyga włosa oraz wytwarza się pochewka dochodząca do powierzchni skóry. W części nabłonkowej, tuż powyżej brodawki, znajdują się melanocyty produkujące barwnik melaninę, od którego ilości zależy kolor włosów.

Cykl wzrostowy włosa
U człowieka mieszki znajdują się w rozmaitych fazach cyklu włosowego. U zwierząt cykle są zsynchronizowane co przejawia się linieniem. Wyróżniamy trzy fazy cyklu. Faza wzrostu (anagen) występuje w 80-85% włosów owłosionej skóry głowy i trwa 3-6 lat. Cechą włosa anagenowego jest dobrze wykształcona opuszka (dolna rozszerzona część mieszka).
Faza inwolucji (katagen) trwa kilka dni do 2 tygodni i znajduje się w nim 0,5-1% włosów owłosionej skóry głowy. Opuszka stopniowo zanika i ulega rogowaceniu z przesunięciem ku górze. Tworzy się kolba, z której komórek w okresie anagenu powstanie nowa opuszka.
Faza spoczynku (telogen) trwa 2-4 miesiące i znajduje się w nim 10-20% włosów owłosionej skóry głowy. Górna część mieszka jest zachowana, zrogowaciały korzeń włosa leży bliżej powierzchni, na poziomie mięśnia przywłośnego, tworząc tzw. kolbę.
Zaburzenia cyklu wzrostowego włosów mogą być powodowane wieloma czynnikami m. In. środkami cytotoksycznymi (rozmaite zmiany morfologiczne we włosach) i stosowaniem farb koloryzujących i środków do trwałej ondulacji (głównie uszkodzenie pochewek włosów).

Badanie stanu mieszków włosowych - trichogram
Trichogram - to ocena stanu mieszków włosowych na podstawie mikroskopowego określania wyglądu korzenia (kolba złożona ze zrogowaciałych komórek w okresie telogenu, rozszerzona opuszka w anagenie). Odsetek włosów rosnących i znajdujących się w stanie spoczynku pozwala ocenić stopień uszkodzenia mieszka. W razie niewielkich uszkodzeń następuje przejście w okres spoczynkowy, przy czym włosy dają się z łatwością wyrwać.

Paznokcie
Paznokcie spełniają wiele funkcji. Chronią opuszki palców przed urazami, ułatwiają chwytanie i posługiwanie się drobnymi przedmiotami oraz zwiększają wrażliwość dotykową. Paznokcie są zbudowane z macierzy, płytki paznokciowej, łożyska łącznotkankowego oraz hyponychium. Części tylne (skierowane ku nasady palców) i boczne płytek paznokciowych tkwią w fałdzie naskórkowym zwanym wałem.tylna częś Tylna część łożyska leżąca pod wałem to miejsce wzrostu płytki zwane macierzą. Obrąbek naskórkowy, czyli „skórka", pokrywa płytkę od strony wału i chroni ją przed urazami. W części tylnej płytki znajduje się zbielenie w kształcie półksiężyca. Część wolna płytki połączona jest z łożyskiem przez hyponychium.
Wzrost płytek paznokciowych wynosi ok. 2 mm miesięcznie; jest kilkakrotnie wolniejszy w obrębie palców nóg niż rąk. Grubość i kształt płytek wykazują znaczne różnice indywidualne. Zmiany w obrębie płytek paznokciowych występują w rozmaitych chorobach skóry oraz w schorzeniach ogólnoustrojowych.